Over Zuid-Afrika
Zuid-Afrika is het zuidelijkste land van het continent Afrika. Hier ontmoeten twee oceanen en een veelheid van volkeren elkaar. Het is letterlijk en figuurlijk een land van uitersten. Er zijn hele dikke boeken over het land geschreven en zelfs die zijn niet uitputtend, dus onderstaande beschrijving is dat zeker ook niet. We stappen met Zevenmijlslaarzen door de (politieke) geschiedenis, bevolking, taal en (geografische) kenmerken en doen het daarbij vast absoluut geen recht. Daarom zijn in ieder geval zoveel mogelijk links naar meer informatie opgenomen.
​
Voor Nederlanders voelt veel in Zuid-Afrika als hetzelfde en toch anders. De taal bijvoorbeeld, maar ook het klimaat. Dezelfde seizoenen, maar precies omgekeerd: in juli/augustus hartje winter en als wij sneeuwpoppen bouwen, liggen ze in Zuid-Afrika op het strand te bakken. Er is ook nauwelijks tijdverschil: alleen als het bij ons winter is, is het daar één uur vroeger, omdat het land geen zomer- en wintertijd kent. Waar wij de Poolster als oriëntatiepunt hebben, heeft Zuid-Afrika - op het zuidelijk halfrond liggend - het Zuiderkruis als oriëntatiepunt. De zon komt in Zuid-Afrika ook op in het oosten en gaat neer in het westen, maar draait gedurende de dag van rechts naar links in plaats van van links naar rechts. Je moet dus naar het noorden kijken om de zon te zien.
Regenboognatie
(Politieke) geschiedenis
In Zuid-Afrika is de mensheid hier ontstaan; misschien geeft het land daarom zo'n vertrouwd gevoel. Hier zijn 80.000-100.000 jaar oude voetsporen van onze voorouders gevonden en de oudste grotschilderingen ter wereld. In de moderne geschiedenis van Zuid-Afrika wordt meestal vier perioden onderscheiden: de pre-koloniale, de koloniale, de post-koloniale of apartheid- en de post-apartheidperiode.
Zuid-Afrika (toen nog het Mapungubwe koninkrijk) is "ontdekt" door een Portugees, maar de Portugezen hadden geen belangstelling het land te koloniseren. De eerste kolonisatie was door de Nederlanders met het stichten van een permanente handelspost door Jan van Riebeeck in 1652. In 1815 werd Zuid-Afrika voor 6 miljoen pond door Holland aan de Britten overgedragen. In de bijna 100 jaren die volgden, tot in 1910 de Unie van Zuid-Afrika gesticht werd, werd het land verscheurd door binnenlandse conflicten en oorlogen, vooral tussen de Engelse overheersers en de van oorsprong Nederlandse, Duitse en Franse Boeren.
In 1948 kwam de Nationale Partij aan de macht en daarmee startte de bijna 50 jaar durende Apartheidperiode. De wortels van raciale seggregatie en blanke overheersing dateerden echter al van 1913, met de aanname van de Land Act. De Nationale Partij maakte van Apartheid echter een alomvattend juridisch systeem, dat 4 bevolkingsgroepen onderkende: blanken, kleurlingen, zwarten en - later toegevoegd - Aziaten. Het was blanken verboden zich te mengen met de andere groepen en om dat zeker te stellen, waren er aparte openbare faciliteiten voor blanken en voor niet-blanken. 80% van de grond werd toegewezen aan de blanke minderheid. Toch is het te eenvoudig om Apartheid te kwalificeren als racisme zoals wij dat kennen, maar het leidt te ver voor hier om dat te beschrijven.
Onder internationale druk vonden vanaf halverwege de jaren '80 van de vorige eeuw hervormingen plaats en in 1989 moest de toenmalige president Botha plaatsmaken voor de veel hervormingsgezindere De Klerk. Vanaf dat moment ging het snel: de wetten die de juridische basis vormden van de Apartheid werden afgeschaft en in 1994 kreeg Zuid-Afrika een nieuwe Grondwet. In dat jaar vonden ook verkiezingen plaats en werd Nelson Mandela president. In 1999 trad hij af. Op dit moment is Jacob Zuma president, maar vriend en vijand zijn het er wel over eens dat die zijn langste tijd op het pluche gehad heeft. Overigens is Apartheid als juridisch systeem afgeschaft, maar omdat de economische vrijheid nog steeds geconcentreerd is bij de blanke minderheid, is er (nog) geen sprake van gelijkheid. Dit leidt ertoe dat extremere, strijdvaardiger groepen zoals de EFF van Julius Malema steeds meer aanhang krijgen.
Bevolking
Zuid-Afrika heeft rond de 55 miljoen inwoners. Dat lijkt veel, maar het is een immens groot land, dus heel dunbevolkt. Ter vergelijking: in Zuid-Afrika wonen gemiddeld 45 mensen per vierkante kilometer; in Nederland zijn dat er 504. Meer dan 10x zoveel!
​
Nog steeds worden in Zuid-Afrika de 4 bevolkingsgroepen onderscheiden uit de tijd van de Apartheid: blanken (8,5%), kleurlingen (9%), zwarten (80%) en aziaten (2,5%). De meeste aziaten zijn van Indiase of Chinese afkomst, nakomelingen van de contractarbeiders van de suikerplantages langs de oostkust. De blanken zijn de nazaten van de Europeanen. Ongeveer 2/3 daarvan zijn afstammelingen van de eerste kolonisten en worden gebruikelijk aangeduid als "Afrikaners" (met daarbinnen de subgroep "Boeren", de nakomelingen van de Voortrekkers) en ongeveer 1/3 zijn afstammelingen van de Britse kolonisten. De meeste Afrikaners stammen af van Nederlandse emigranten uit de VOC, maar er vallen ook Franse Hugenoten, Belgen en Duitsers onder. Aan de Fransen is de goede kwaliteit van de Zuid-Afrikaanse wijnen te danken. Hun erfgoed - waaronder ook de beste restaurants - zijn te vinden in het dorpje Franschhoek. Hoewel de economische elite in Zuid-Afrika voornamelijk uit blanken bestaat, is het een misverstand te denken dat alle blanken rijk zijn. Blanke armoede neemt hand over hand toe, vooral veroorzaakt door de positieve discriminatiewetten van het ANC. Inmiddels zijn er meer dan 1.000 shelters voor verarmde blanken en tientallen blanke sloppenwijken ("plakkerskampen").
Het ingewikkeldst te duiden zijn de bevolkingsgroepen "zwarten" en "kleurlingen". De laatste groep bestaat uit (afstammelingen van) Kaapse Maleiers (uit de Maleisische archipel meegenomen slaven), het inheemse Khoisan volk en wat wij ook wel "halfbloedjes" zouden noemen: afstammelingen van blanke en zwarte voorouders. Op welk moment een familielijn van de groep kleurling naar de groep blanken of zwarten verschuift, is niet duidelijk. Tot welke groep men behoort, is daarom vooral aan de persoon zelf tegenwoordig. Voor de gemiddelde blanke is het verschil tussen een kleurling en een zwarte vaak ook helemaal niet zichtbaar. Onder de bevolkingsgroep "zwarten" valt een veelheid van stammen. Immers, zoals het hele Afrikaanse continent, zijn ook de grenzen van Zuid-Afrika tijdens de Conferentie van Berlijn (1885) lukraak door de blanke overheersers op de tekentafel getrokken. Daarmee dwars door stamgebieden heen snijdend, maar ook verschillende stammen in één land verenigend. Grofweg kan gesteld worden dat de zwarte bevolking de nakomelingen zijn van de Bantoevolken (een verzamelnaam voor 300-600 etnische groepen die de Bantoetaal spreken) en de in Zuid-Afrika levenden zijn globaal onder te verdelen in 10 etnische groepen. De grootste groep is de Zulu's (of Zoeloes). Traditionele Zulu's staan bekend om hun kunstnijverheid van aardewerk, hout en ijzer. De daarna grootste groep zijn de Xhosa's, die worden geroemd om hun sierlijke kralenwerken en het roken van de traditionele pijp. Nelson Mandela behoorde tot die groep. Daarnaast zijn er de Noord- en de Zuid-Sotho's, de Venda's, de Tswana's, Sjangaan-Tsonga's, de Noord- en Zuid-Ndebele, Swazi's en Khoisan.
Taal
Doordat Zuid-Afrika zoveel bevolkingsgroepen herbergt, worden er ook navenant veel talen gesproken. In de tijd van de Apartheid werden de talen van de niet-blanke bevolking vanzelfsprekend niet erkend en werden alleen het Engels en Afrikaans erkend. Vanaf begin jaren '90 zijn ook de Bantoetalen erkent en heeft Zuid-Afrika officieel elf talen. Op India na de meeste ter wereld. Dit zijn, naast het Afrikaans en Engels: isiNdebele, isiXhosa, isiZulu, Sepedi, Sesotho, Setswana, siSwati, TshiVenda en Xitsonga. De Bantoetalen worden in een groot deel van het Afrikaanse continent gesproken; de meest gesproken en bekendste is het Swahili, maar dit wordt niet in Zuid-Afrika gesproken. Kenmerken van de Bantoetalen is het ingewikkelde woordgebruik, de rol die toonhoogte speelt en dat niet zoals bij ons het einde van een woord verandert bij vervoegingen (werkwoorden, enkelvoud/meervoud), maar het begin. Een heel opvallend kenmerk van een aantal Bantoetalen is het gebruik van bepaalde klanken die voor ons nauwelijks na te bootsen zijn. De bekendste is de 'klik' die als medeklinker gebruikt wordt. De bantoetalen worden vooral gesproken door de zwarten en sommige kleurlingen.
De blanken en de meeste kleurlingen spreken Engels of Afrikaans. Buitenlanders - ook Nederlanders - worden automatisch aangesproken in het Engels en dat is jammer. Het Afrikaans is voor ons Nederlanders namelijk na even wennen prima te volgen. De basis is het 17e eeuwse Nederlands dat de (voornamelijk Zeeuwse) kolonisten in die tijd gebruikten, vermengd met inlandse talen en met woorden uit het Maleis, Khoi en Engels. De uitspraak is zangeriger en zachter dan het Nederlands en Afrikaans is eenvoudiger / minder genuanceerd dan het Nederlands - het kent bijvoorbeeld nauwelijks werkwoordvervoegingingen-, waardoor Afrikanen vaak meer moeite hebben om ons goed te begrijpen dan andersom. Opvallend is de dubbele ontkenning, zoals die ook in het Frans gebruikt wordt ("ek is nie by die huis nie" betekent "ik ben niet thuis") en het soms simpele woordgebruik: veel woorden hebben een letterlijke betekenis. Dat kan tot in onze ogen grappige of juist verwarrende woorden leiden. Zo is een kameleon een 'verkleurmannetje', maar een couveuze een 'broeikas'. Meer over de taal vind je in het onderdeel "praktische tips" in dit hoofdstuk .
Variatie en diversiteit
Landschap en klimaat
In het noorden grenst Zuid-Afrika aan Namibië, Botswana, Zimbabwe, Mozambique en Swaziland. In het oosten ligt Lesotho, een land dat helemaal door Zuid-Afrika wordt omsloten. Voor de kust liggen enkele eilanden. Het bekendste is Robbeneiland bij Kaapstad, waar Nelson Mandela jarenlang gevangen werd gehouden. De kustlijn is ca. 3.000 kilometer lang.
Zuid-Afrika is ongeveer 30x zo groot als Nederland en heeft een zeer gevarieerd landschap: in het noorden bevindt zich de Kalahari-woestijn, een schitterend mooie zandwoestijn, overgoten met rode zandhopen. Verder bestaat Zuid-Afrika grotendeels uit een plateau, dat geologisch uit drie delen bestaat: Hoogveld, een glooiend plateau dat voornamelijk bestaat uit savannen met een hoogte tussen 600 en 1800 meter, bosveld met een hoogte tussen 600 en 1500 meter en laagveld, een glooiend gebied waar verschillende rivieren stromen. In het zuiden loopt de kust steil naar beneden, met veel gevaarlijke klippen en een stormachtige zee. Daarnaast heeft het land ruige berggebieden / bergketens, waarvan Drakensbergen de bekendste is, en wordt het omsloten door twee oceanen/oceaanstromen die op de zuidelijkste punt van het land samenkomen: de Atlantische oceaan met de koude Benguela golf aan de westkant en de Indische oceaan met de de warme Mozambique-Agulhas zuidgolf aan de oostkant. Hierdoor is het klimaat en flora in de oost- en westkust heel verschillend. Aan de oostkust is het voortdurend heet en vochtig. Hier heerst een subtropisch klimaat, wat de groei van prachtige planten bevordert. Het westen heeft een gunstig klimaat voor fruit-, wijn- en graanteelt. In de omgeving van Kaapstad heerst eerder een Middellands Zeeklimaat. In de zomer is het heet en droog en in de winter vochtig en zacht. Bij Kaapstad ligt de beroemde Tafelberg, waarop vaak voor korte tijd sneeuw ligt.
Flora en Fauna
Als het gaat om de dieren, is Zuid-Afrika een land van uitersten. In haar wateren zwemmen de grootste zeezoogdieren: walvissen, waaronder de zuidkaper waar de plaats Hermanus zo beroemd door is. Op het land lopen 7 van de 10 grootste landzoogdieren, waaronder de grootste: de Afrikaanse olifant. En op het land leven ook 3 van de 5 snelste landdieren ter wereld: het jachtluipaard of cheeta, het wildebeest en de leeuw. Van de vogels is de struisvogel beiden: de grootste én de snelst lopende. Een andere bijzondere loopvogel die je niet direct in dit warme land zou verwachten is de pinguin. De zwartvoetpinguin om precies te zijn, die in grote kolonies leeft bij Simon's Town. Een groot aantal van Zuid-Afrika's bijzondere fauna komt nergens anders ter wereld voor. Zo komen van de 850 (!!) soorten vogels die Zuid-Afrika telt, er 50 alleen in dat land voor.
Waar veel bezoekers voor komen is de befaamde Big Five: de leeuw, de zwarte neushoorn, de buffel, de luipaard en de olifant. De Big Five heten - in tegenstelling tot wat de term suggereert - niet zo vanwege hun grootte. Immers: de nijlpaard, toch het op 6 na grootste landdier en beduidend groter dan een luipaard, staat er niet tussen. De term Big Five is afkomstig uit de jachtwereld en werd in de hoogtijdagen van de trofeejacht in de 19e en begin 20e eeuw, gebruikt om de dieren aan te duiden die lopend (toen waren er nog geen auto's, laat staan helicopters waar van uit gejaagd werd) het meest gevaarlijk en moeilijkst te bejagen waren. Laat je dan ook niet misleiden door het rustige voorkomen van de Kaapse of Afrikaanse buffel: dit is waarschijnlijk de gevaarlijkste van de vijf. Hij is buitengewoon slim, humeurig, onvoorspelbaar en wraakzuchtig. In tegenstelling tot zijn Aziatische tegenhanger, is het dan ook nooit gelukt de Afrikaanse buffel te domesticeren. Dat geldt overigens in zekere zin ook voor de olifanten: de Afrikaanse is veel lastiger te temmen dan de Aziatische, welke laatste daarom vooral gezien wordt in de toeristenindustrie en in circussen. En toch: de Big Five zijn gevaarlijk, maar geen van hen heeft het grootste aantal menselijke slachtoffers op zijn geweten. Deze eer is in Zuid-Afrika - op de malariamug na - met zo'n 500 doden per jaar aan het (vegetarische!!) nijlpaard toe te schrijven. De Big Five zal je trouwens niet zomaar tegenkomen, maar zijn in verschillende National Parks te bewonderen.